O, minlərlə soydaşımızın qəlbində özünə məskən salmış, hazırda Bərdə rayonunun Otuzikilər kəndində yaşayan müdrik ağsaqqal, görkəmli şair və şərəfli pedaqoq peşəsinə layiqincə xidmət eləmiş Telman Hüseyndir (Dədə Telman Anadil).
Telman müəllim həyatı dönə-dönə sınaqlara çəkilən şəxsiyyətlərdən biri olsa da, öz qabiliyətinə inanan, istedadına söykənən bir ziyalıdır.
Dədə Telman ədəbiyyatımıza bəziləri kimi çılğın, hay-küylə gəlməmişdir. Onun poeziyası da təbiəti kimi sakitdir, təmkinlidir, uşaqlıqda sularından içdiyi, hər birini suyunun dadından tanıdığı, ancaq bu gün xəyalında əlçatmaz xatirə kimi qalan saf və şəffaf bulaqların həzin axışı kimi.
Telman müəllimin ailəsi öz ata-baba yurdu olan Qərbi Azərbaycanın Vedi rayonunun Haxıs kəndində köçürülməyə məruz qalanda cəmi on yaşı vardı. Elə doğulduğu ildən amansız müharibə–Böyük Vətən müharibəsi ucbatından taleyinə atasızlıq yazılsa da, dilimizə həyan, sözümüzə arxa, folklorumuza himayəçi, müdrikliyi ilə “Dədə” olmaq qisməti də onun taleyinə yazılıbmış.
İmzasını 1982-1983-cü illərdə mətbuatdan, özünü isə şair dostum Rizvan Nəsiboğlunun vasitəsiylə qiyabi tanıdığım bu insanla görüşmək arzusu ürəyimdə olan başqa arzulara “hökmranlıq” edirdi.
İyirmi ildən artıq sürən bu intizar 11 iyul 2004-cü il tarixdə sona yetdi. Bi-zim ilk görüşümüz Dədə Telmanın yaxın qohumu olan Rafaelin toy məclisində oldu. O zamandan bəri on beş ildən çox vaxt keçsə də, bu gözlənilməz görüşün sevinci qəlbimdəki başqa arzulara çatmağa ümid verməkdədir. Bu gün neçə-neçə kitablar müəllifi olan Dədə Telman mənim sevə-sevə oxuduğum şairlərdən biridir.
Dədə Telman yaradıcılığından nümunələr gətirmək mənim üçün çətin iş deyil, çünki seçimə ehtiyac duymuram. Onun yazdığı hər bir şeir nümunə gətirməyə layiqdir. Daha ətraflı »

2019-cu il “NƏSİMİ İLİ”dir

Prezidentimiz İlham Əliyev 2019-cu ili ilin başlanğıcında Azərbaycanda “Nəsimi İli” elan edib. Ölkə başçısı böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyini nəzərə alaraq, bu ili ölkəmizdə “Nəsimi İli” elan etdiyini deyib və bununla bağlı rəsmi sərəncam da imzalayıb. Sərəncamda deyilir: “Azərbaycan xalqının çoxəsrlik ənənələrə malik bədii və fəlsəfi fikrində dərin iz qoymuş mütəfəkkir şair İmadəddin Nəsiminin zəngin irsi bu gün də insanların mənəvi-əxlaqi kamilləşməsində mühüm rola malikdir. Şərq xalqlarının mədəni sərvətlər xəzinəsində özünəməxsus layiqli yer tutan Nəsimi yaradıcılığı uzun illərdən bəri elmi-ədəbi fikrin diqqət mərkəzindədir. Şairin irsinin ölkəmizdə sistemli tətbiqi və təbliği ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Nəsiminin 600 illik yubileyinin keçirildiyi vaxta təsadüf edir. Böyük söz ustasının 600 illiyinin YUNESKO-nun görkəmli şəxsiyyətlərin və əlamətdar hadisələrin yubileyləri siyahısına daxil edildiyi və beynəlxalq miqyasda qeyd olunduğu həmin dövrdən etibarən Nəsimi ilə bağlı çox sayda araşdırmalar aparılmışdır. Şairin əsərləri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli Sərəncamına əsasən, kütləvi nəşr olunaraq, ölkə kitabxanalarına hədiyyə edilmişdir. Ötən illər ərzində Nəsiminin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində silsilə tədbirlər həyata keçirilmiş və onun ədəbiyyatda, incəsənətdə parlaq obrazı yaradılmış, eləcə də 1979-cu ildə ölkəmizin paytaxtında heykəli ucaldılmışdır. Daha ətraflı »

TANRIYA QOVUŞMAQ FƏLSƏFƏSİ

Orta dövr Azərbaycan ədəbiyyatının ən böyük nümayəndələrindən biri olan İmadəddin Nəsimi ana dilində yaranan ictimai, fəlsəfi qəzəlin banisidir. Dövrün ziddiyyətlərinə böyük həssaslıqla cavab verən şair zəngin poeziyası ilə hər cür zülmü, ədalətsizliyi, qeyri-insaniliyi rədd etmiş, həqiqəti, insanlığı, insanın mənəvi gözəlliyini müdafiəyə qalxmış, qəlbinin hərarəti ilə insanı ucaltmış və tərənnüm etmişdir. Onun poeziyasında dünyaya, insana, fikir və əməllərinə yeni bir münasibət ifadə olunmuşdur.
Böyük şair 1369-cu ildə Azərbaycanın qədim mədəni mərkəzlərindən olan Şamaxı şəhərində dünyaya göz açmışdır. Şairin əsl adı Əlidir. Peyğəmbər nəslindən olduğu üçün “Seyid” adlandırılmışdır. Uşaqlığında və ilk gəncliyində mükəmməl dini təhsil aldığına, Quranı, hədisləri və başqa nüfuzlu dini ədəbiyyatı dərindən öyrəndiyinə görə “İmadəddin”, yəni “dinin dayağı” ləqəbini almışdır. “Hüseyni”, “Seyyid” və “Nəsimi” təxəllüsləri ilə şeirlər yazmışdır. Şair “Hüseyni” təxəllüsünü məşhur Sufi Şeyxi Həllac Hüseyn İbn Mənsurun, “Nəsimi” təxəllüsünü isə hürufiliyin banisi, mürşüdü Fəzlullah Nəiminin şərəfinə götürmüşdür. Doğulduğu yerə görə Nəsimi bir sıra qaynaqlarda “Şirvani” nisbəsi ilə də xatırlanır.
Nəsiminin həyatını 2 mərhələyə ayırmaq olar. Birinci mərhələ 1386-cı ilə qədərki dövrü əhatə edir.
Bu dövrdə Nəsimi yorulmaq bilmədən təhsilini kamilləşdirmiş, dövrünün dini və dünyəvi elmlərini, eləcə də özünə qədər 3 dildə–ərəb, fars və türk dillərində yaranmış Yaxın və Orta Şərq poeziyasını, fəlsəfi fikrini öyrənmişdir. Əldə etdiyi zəngin biliklər onun əsərlərində öz əksini tapmışdır. Daha ətraflı »

Yaradıcılığı ilə ədəbiyyatımızda yeni səhifə açan, əruz vəznini ana dilində təkmilləşdirən, təzyiqlərlə üzləşməsinə baxmayaraq, öz əqidəsindən ayrılmayan Seyid İmadəddin Nəsimi poeziyası geniş tədqiqat obyektidir. Nəsimi məntiq, riyaziyyat, astronomiya elmlərinə bələd olub və yaxşı təhsil alıb.
Hürufliyin banisi Fəzlullah Nəiminin ideyalarını təbliğ edib. Onun edamından sonra “Vəsiyyətnamə”sinə əsasən Təbrizə və Türkiyəyə gedib. Nəiminin ideyalarını təbliğ etdiyinə görə zindana salınıb. İradə, mərdlik, üsyankarlıq, əqidəsi uğrunda canından-qanından keçmək Nəsimiyə məxsus xüsusiyyətlərdir. Nəsimi əməksevər insanların tərəfində idi. Şairin keçdiyi həyat yolu dillərdə dastan olub.
Bütün həyatı boyu təqiblərlə üzləşən şairin şeirlərinin əsasını əsl eşq təşkil edib.
Nəsimi xalqımız üçün əbədi şəxsiyyətdir.
Ana dilində fəlsəfi qəzəlin banisi, doğma dilimizdə ilk dəfə müstəzad, mürəbbe və tərcibəndlərin müəllifidir. Özündən sonrakı klassiklərlə yanaşı, türk ədəbiyyatına da böyük təsir göstərib. Üç dildə(ərəb, fars və ana) əsərlər yazmaqla yanaşı, Azərbaycan dilində 15 min, fars dilində isə 5 min misradan ibarət divan yaradıb.
Onun yaratdığı insan obrazı çox vüqarlıdır. “Sığmazam” qəzəlində insanın hər iki cahana sığmadığını göstərir. Daha ətraflı »

Bütün həyatı boyu narahat ömür yaşasa da, gəncliyinin ən gözəl çağlarını sürgünlərdə, əsir düşərgələrində keçirsə də, bu didərgin şairin də doğulub boya-başa çatdığı eli-obası, daima onu öz qucağına səsləyən yurd-yuvası olub. O yurd qocaman Tərtər çayının zümzüməsini hər an eşidən, onun büllur kimi saf və təmiz suyundan cənnətə dönən Tərtər rayonunun Borsunlu kəndidir.
Məzahir hələ kiçik yaşlarından el sənətkarlarının sözlərini, ustad sənətkarların qoşduqları nəğmələri məharətlə ifa edər və kəndin savadlı, xalq yaradıcılığını gözəl bilən insanlarının diqqətini çəkərdi. Bütün bunlar onun yazmaq, yaratmaq eşqini, həvəsini artırardı. Onun istedadı xalqımızın əvəzolunmaz şairi Səməd Vurğunun da diqqətindən kənarda qalmamış və ömrünün sonuna qədər şair ona öz köməyini əsirgəməmişdi. Hətta Səməd Vurğun dostu Aleksandr Fadeyevlə birgə Daşqının dalınca Sibirə gedib çıxmışdır. Bu da şairin Daşqına verdiyi ən böyük qiymət idi və onun istedadına inamından irəli gəlirdi.
Ömrü boyu dinclik, rahatlıq, azadlıq və həqiqət axtaran şair çox keşmə-keşli və haqsızlıqlarla dolu bir ömür yaşamışdır. Bütün bunlara baxmayaraq, o, gələcək nəsillərə xalq yaradıcılığından qaynaqlanan bir əbədi irs qoyub getmişdi. Şairin hələ də xalq içərisində ağızdan-ağıza yayılan və yazıya alınmayan düzüb qoşduqları toplanmasa da, əlimizdə kifayət qədər yaradıcılıq nümunələri var. Bu da şairin yaradıcılığı haqqında ətraflı danışmağa imkan verir. Onun aşıq şeirinin qoşma, gəraylı, təcnis, divani və s. janrlarında yazdığı əsərləri diqqəti daha çox cəlb edir. Məzahir Daşqının dili çox sadə, anlaşıqlıdır. Odur ki, əsərləri tez yadda qalır, çünki xalqın başa düşəcəyi bir dildə yazılıb. Mövzu baxımından da Daşqın yaradıcılığında rəgarənglik çox güclüdür. Bu da şairin zəngin istedada və geniş dünyagörüşə malik olmasından irəli gəlir. Onun hansı mövzuda, hansı janrda yazmasından asılı olmayaraq, bütün əsərlərində şairin ürək çırpıntılarını hiss edirik. Azərbaycanımızın dağı-aranı, kəndi-şəhəri, çayı-gölü öz bədii ifadəsini Daşqın yaradıcılığında çox gözəl tapmışdır. Bu da diyarşünaslıq baxımından daha geniş məlumatlar əldə etməyə imkan verir. Yəni, diyarşünaslıq hər hansı bir müəyyən ərazinin hərtərəfli öyrənilməsidir və hər bir elmi əsasda öyrənmənin obyekti olur. Kəndin, şəhərin, dağın, meşənin və s. təbiəti, yaxud tarixi, ədəbi-mədəni sərvətləri öyrənmə obyekti ola bilər. Məsələn, Daşqının yazmış olduğu ”Göygöl” və ”Göygölə gəl, Göygölə” şeirləri Göygölün yaranma tarixini öyrənmə obyektidir: Daha ətraflı »

Dil bəşəriyyətin mənəvi dünyasının bir parçasıdır. Hazırda dünya əhalisinin sayı 7 milyarda çatmışdır. Dünyada yaşayan xalqlar özlüyündə hərəsi öz mənsub olduğu xalqın–mənəvi dünyası olan dilin övladıdır.
Dünya dillərinin sayı son məlumatlara əsasən 3700-ə bərabərdir.
Bu dillər arasında elələri var ki, həmin dildə danışan adamların sayı çox azdır. Elələri də var ki, Çin, Hindistan kimi ölkələrdə dünya əhalisinin 3,2 hissəsi yaşayır.
İnsan şüurlu varlıq olmaqla qazandığı dilin davamçısına çevrilir.
Şimaldan Cənuba, Qərbdən Şərqə olan ölkələr sırasında Mənim Vətənim–Azərbaycanım var. Azərbaycanı bütün dünyaya tanıdan zəngin dilim var. Bu dil əsrlər boyu mübarizələr mühitində çarpışmaqda olub. Mübariz xalqın mübariz dilidir Ana dilim.
Tarixin sübh çağından doğulan dillərdən biridir Azərbaycan dili.
Deməli, tarix gözünü açanda gördüyü insanların, xalqların, millətlərin biri də şumerlər-oğuzlar idi.
Oğuz xalqları öz zəngin dövlətlərini yaratdılar.
Başqa xalqlar öz tarixini öz dilində yazırdı. Oğuzlar öz dilinin zənginliyindən istifadə edib, daş kitabələr yaratdı.
Digərləri çox vaxt tarixini belə başqa xalqların dilində yazardı.
İmperiyalar azsaylı xalqların həm torpağını, həm də dillərini işğal edirdilər. Təkcə Türk xalqları bunu ədalətlə idarə edərdi.
Sovet imperiyasının apardığı ruslaşdırma, İngiltərənin apardığı ingilisləşdirmə, Fars imperiyasının yürütdüyü farslaşdırma, Ərəb xilafətinin ərəbləşdirmə siyasətlərindən fərqli olaraq onların dilinə hörmətlə yanaşardılar.
Adını çəkdiyimiz xalqlardan Azərbaycan türkləri zaman-zaman öz dilini yaşatmış, bu dildə bütün dünyada tanınan sənət əsərləri yaratmışlar. Torpaqlar işğala məruz qalır, yaradılan əsərlər yandırılır. Ancaq dil elə bir sərvətdir ki, onu işğal etmək, yandırmaq, unutdurmaq olmur.
200 ildir ki, Rus imperiyası, fars imperiyası öz planları əsasında əvvəl Cənubi Qərbi Azərbaycanı işğal etməklə azərbaycanlıları öz yurd-yuvalarından didərgin saldılar. Davamı Qarabağ oldu.
Bu gün Zəngəzur, Vedi, İrəvan, Göyçə torpaqları, Şuşa, Laçın, Zəngilan, Qubadlı elləri qaçqın və didərgin olublar.
Özləri ilə apardıqları ən zəngin xəzinə, Azərbaycan dili oldu. Deməli, dil ən qiymətli xəzinədir.
Xəlil Rza Ulutürkün dediyi kimi: Daha ətraflı »