XARABA YURDUN HARAYI
Rayon kimi Zəngilan rayonu 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur. Rayonun sahəsi 707 kv.km, əhalisi isə 35.351 nəfərdir. Rayonda bir şəhər, bir şəhər tipli qəsəbə, bir qəsəbə, 81 kənd var idi. Mərkəzi Zəngilan şəhəridir.
XX əsrin sonu Azərbaycan xalqının tarixinə faciələrlə dolu bir dövr kimi yazıldı. Ölkədə mövcud ictimai-siyasi vəziyyət, daxili çəkişmələr, bir-birinə xəyanət edən silahlı birləşmələrin bəd əməlləri torpaqlarımızın itirilməsi ilə nəticələndi. Zəngilan da digər rayonlarımız kimi xəyanətin qurbanı oldu. Təqvimimizdə daha bir qara günün sayı artdı – 29 Oktyabr (1993-cü il)
Zəngilan müharibə alovunun qasırğasını 1990-cı ildən daha tez-tez hiss etməyə başladı. Ermənilər dəmir yolunu bağlayır, qatarları saxlayır, adamları girov götürürdülər. 1992-ci ilin əvvəlindən isə rayonun sərhəd kəndləri döyüş zonasına çevrildi. Yerli əhali özümüzünkülərdən gizləyib saxladıqları ov tüfəngləri ilə torpaqlarımızı qoruyurdular. Ermənilər isə xarici havadarların köməyilə mükəmməl silahlanmışdılar.
Zəngilanın işğalı artıq 1992-ci ildə faktiki olaraq reallaşmışdı. Hərbi işdən az-çox başı çıxan adam bu reallığı görürdü. Aydınlıq olsun deyə, işğala aparan bu yolda xronoloji ardıcıllığa qısa nəzər yetirək:
1992-ci ilin yanvar ayının sonunda ermənilərin Zəngilana mütəşəkkil hücumları başlayır. Fevralın 1-də Günqışlaq, Qazançı, Dərəli və Vejnəli kəndinə basqın edirlər. Artıq döyüşlər intensiv xarakter almışdı. Aprelin 9-da erməni silahlı birləşmələri Qazançı, Seyidlər, Dərəli, Ağkənd, Pirveyis, Günqışlaq kəndlərinə soxulur. Evlərə od Daha ətraflı »
Yenə günlər qısalıb, Günəşin hərarəti zəifləyib, çöl-bayır qızılı libasını geyib. Gah isti yayı bizə xatırladan, hərdən də soyuqluğu ilə şaxtalı qışa “muştuluqçu” olduğunu hiss etdirən payız fəslindən, onun bəxş etdiyi təkrarsız gözəllik çalarlarından doyunca zövq almağın vaxtıdır. Ömrümüzün növbəti payızı yurdumuza qədəmlərini qoyub. Bu payız bizə qucağında bağların bəhrəsini, buz bulaqların laylasını, dağların əzəmət və vüqarını, ana təbiətin gözəlliyini gətirib. Payızın kövrəkliyi sanki qəlbimizi də yuxaldıb, daha duyğusal olmağa başlamışıq. Saralıb tökülən yarpaqlar hərəsi bir xatirəyə çevrilir, bir nağıla dönür. Axı, bu, payızın rəngidir, öz simasıdır…
“Azərişıq” ASC yarandığı dövrdən “Mərkəzi Aran” Regionunda elektrik təchizatının yaxşılaşdırılmasına, elektrik enerjisi verilişində yaranan uzunmüddətli fasilələrin qarşısının alınması üçün genişmiqyaslı tikinti, yenidənqurma və təmir işlərinə başlanılmışdır. Bu istiqamətdə görülən işlərdən biri kimi Tərtər rayonu ərazisində 110/35/6 kV-luq 1×25 və 1×40 MVA gücündə olan yeni “Tərtər” yarımstansiyasının tikintisini göstərmək olar. “Tərtər” yarımstansiyası vasitəsilə Tərtər şəhəri və ətraf 9 yaşayış məntəqəsinin 35 kV-luq Dəmirçilər hava xəttinin üzərində olan 35/10 kV-luq “Dəmirçilər”, 35 kV-luq Sarıcalı hava xəttinin üzərində olan 35/10 kV-luq Sarıcalı və 35 kV-luq İsmayılbəyli hava xəttinin üzərində olan 35/10 kV-luq İsmayılbəyli yarımstansiyalarının elektrik enerjisi ilə təchizatı həyata keçirilir. Yarımstansiyada 110 kV-luq açıq paylayıcı qurğu, 5 ədəd müasir tipli “Eleqaz” açarlarla təchiz edilərək, məsafədən idarə olunan ayrıcılar quraşdırılmaqla icra olunmuşdur. 8 ədəd çıxış fideri olan 35 kV-luq müasir tipli qapalı paylayıcı qurğu, 18 ədəd çıxış fideri olan 2 giriş, 2 bölmədən ibarət 6 kV-luq müasir tipli qapalı paylayıcı qurğu quraşdırılmışdır.
Çardaxlı kəndinin ermənilərdən təmizlənməsi tapşırığı verilmişdi bölməmizə. Batalyonla birlikdə hamı Çardaxlı istiqamətində irəliləyirdi. Döyüş başladı. Atəş təkcə qarşı tərəfdən deyildi, hər tərəfdən atılırdı. Düşmən mühasirəsinə düşməyimiz ağlımıza da gəlmirdi. Bölmə komandiri Cavanşir İsmayılov ucadan səsləndi:
Torpaqlarımız uğrunda canlarından keçən igidlərimiz təkcə öz valideynlərinin deyil, xalqın, Azərbaycanın oğullarıdır. Bu insanlarda Nəsimi cəsarəti, Koroğlu qeyrəti, Cavanşir vüqarı vardır. Biz keçmişimizi yaşadanlarla fəxr edirik. Şəhidlərin həyatı gənclərimiz üçün məktəbdir. Hər bir azərbaycanlı bu müqəddəs adın qarşısında baş əyir. Bu adı qazanmaq hər kəsə nəsib olmur. Şəhidlərin valideynlərinə olan minnətdarlıq heç bir kitaba sığmaz, heç bir mürəkkəb onu yazıb qurtara bilməz. Müqəddəs dinimizdə göstərilir ki, şəhidin qanı onun qüslü, paltarı kəfənidir. Şəhidlərin ölümü ən şərəfli ölümdür.
-XX yüzilliyin sonlarında SSRİ-nin süquta uğraması ilə yaranan əlverişli tarixi şərait və taleyin bəxş etdiyi imkan nəticəsində Azərbaycan xalqı XX yüzillikdə ikinci dəfə müstəqillik bayrağını qaldırdı. Bu, xalqımızın siyasi tarixində XX əsrdəki ikinci parlaq qələbəsi idi.
Qətl hadisələri dünyanı bürüyüb. Müharibələr, təbii fəlakətlər, terrorçuluq, narkomanlıq azıymış kimi, bir tərəfdən də insan insanı qətlə yetirir, heç “uf!” da demir. Ələlxüsus da doğmalar bir-birinin qatili olur–ər-arvadını öldürür, qardaş-bacısını, oğul ata-anasını, ata-ana öz övladını… Dəhşətdir! Bunlar necə baş verir, adam doğmasını necə öldürə bilir, necə əlləri gəlir?! Gərək ürəyin daş olsun ki, bir canlını məhv edəsən, gözü baxa-baxa bir insanı öldürəsən. Ölüm anında o dəhşətli baxışlar, o uçunmalar, o qorxunc və tükürpədici səslər xəyalıma gəldikcə, əsməcə tutur məni, tüklərim biz-biz olur. Elə bunlara görədir ki, ömrümün bu çağına qədər bir toyuq başı kəsməmişəm, bir canlını, qarışqa olsa da, öldürməyə ürək eləməmişəm, gül-çiçəyi, yaşıl otu tapdalamağa cürətim çatmayıb; kimsə bir ağac budağı sındıranda pis olmuşam, hamısı canlıdır, axı! Tanrının yaratdığını insan necə məhv edə bilər, ömrünə necə son qoya bilər?! Bu, Allah dərgahında böyük günah sayılır. Hətta insan özü-özünə qəsd edəndə, yəni özü-özünü öldürəndə belə Yaradan onu bağışlamaz, onun yeri birbaşa cəhənnəm olar. 
Tamamilə aydındır ki, Azərbaycan Respublikasının tərəqqisi yolunda başlıca maneə Ermənistan Respublikasının ona qarşı ərazi iddiası səbəbindən yaranmış və genişmiqyaslı hərbi təcavüzlə nəticələnən Ermənistan Azərbaycan münaqişəsidir. Buna görə də dövlətin apardığı xarici siyasət məhz Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi və erməni hərbi təcavüzünün ağır nəticələrinin aradan qaldırılması məsələsinə xüsusi diqqət yetirməkdədir.
Əliyev Qabil Cəlil oğlu “Tərtər Özünümüdafiə Batalyonu”na müraciət edəndə hamı tərəddüd etmişdi. Komandanlıq tərəfindən– “sizin həm yaşınız, həm də uşaqlarınız çoxdur”–demişdilər. Lakin bu inadkar insan əqidəsindən dönmür, 1993- cü il noyabr ayının 7-də hərbi hissəyə qəbul edilir. O gündən bir əsgər kimi vətənin müdafiəsinə qalxır və mənfur ermənilərə qarşı batalyonun digər üzvləri kimi mübarizə aparır.
Yeni ismarıclar