Yelizavetpol quberniyasının (Gəncə) Cavanşir qəzasının Tərtər nahiyəsində XIX əsrdə əsasən mollaxanalarda şəriət dərsi keçilərmiş. Tərtərli ağsaqqalların dediklərinə görə, Tərtərdə ilk rus-tatar məktəbi 1911-1912-ci dərs ilində fəaliyyətə başlamışdır. O vaxtlar Tərtər əhalisi çar II Nikolaya məktub yazaraq Tərtərdə rus-tatar məktəbi açılmasına sərəncam verməyi xahiş etmişdir. Çarın sərəncamına əsasən Qafqaz canişini Vorontsov-Daşkovun tapşırığı ilə xüsusi komissiya 1911-ci ilin əvvəllərində Tərtərə gəlmiş, yerli şəraitlə tanış olduqdan sonra münasib bina olmadığından geri qayıtmaq istəmişlər. Bu zaman tərtərli Salman Haqnəzərov məktəb açılması üçün öz ikimərtəbəli evini (indiki musiqi məktəbinin binası) təklif etmiş və təklif qəbul olunmuşdur. Məktəbin 5 otağından üçündə dərs keçirmişlər, ikisində isə məktəbin “smotriteli”nin (direktorunun) ailəsi yaşayırmış.
Məktəbin “smotriteli” şuşalı Murtuza bəy idi. Dərslər əsasən rusca, iki növbədə keçirilirdi. Birinci növbədə 1, 2, 3-cü sinif şagirdlərinə, ikinci növbədə isə 4 və 5 –ci sinif şagirdlərinə rus və müsəlman dillərində dərs verilirdi. Gündə bir saat şəriət dərsi olurdu.
Məktəbə rəhbərlik Yelizavetpol Quberniyası Nəzarət Şöbəsi tərəfindən edilirmiş.
Şagirdlər çara minnətdarlıq, onun qayğısına qarşı sədaqət ruhunda tərbiyə edilirmişlər. Onlar dərsə girəndə və çıxanda dua oxuyurmuşlar. “Vəliəhdi gülsəlamət, velikiy knyaz rahət, vücuduna vermə afət, padşah olsun səlamət, yar ona nəsib olsun.”
Rus-tatar məktəbi 1917-ci ilin oktyabr ayına kimi fəaliyyət göstərmişdir.
1917-ci ilin oktyabrında çarın və onun arvadının zərə qərq olmuş böyük portreti məktəbin eyvanından yerə atılarkən Qulam İmanov da orada olmuşdur.
“YENİ TƏRTƏR” qəzetinin
31 oktyabr 2005-ci il tarixli
nömrəsindən